Page 141 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

BAŞLICA PRATİK SÖYLEM TEORİLERİ

Bu hakikat kriteri kesinlikle sorunsuz değildir. Fakat, bu kriterin bu-
rada tüm yönleriyle tartışılması mümkün değildir. Buradaki tartışma,
onun yerindeliğini pratik söylemlerin rasyonelliğinin bir kriteri olarak sı-
nırlar. “Söylemin mantığı” yerine, genel olarak, aşağıda sadece “pratik
söylemin mantığından” bahsedilecektir.

Teorik söylemlerde tümevarımın oynadığı rolü, pratik söylemlerde
356
genellenebilirlik oynar. Habermas, “evrenselleştirme ilkesi” ni “pratik
357
aklın kendini ifade ettiği yegâne ilke” olarak niteler. Ne yazık ki Ha-
bermas, – örneğin Hare’in, Baier’in ve Singer’ın görüşlerinin hemen or-
taya koyduğu kadar 358 – önemli olan bu ilkeyi sistematik olarak incele-
mekten kaçınır.

Habermas’ın genellenebilirlik düşüncesiyle ilgili görüşleri aşağıda
ayrıntılı olarak tartışılacak olan ideal konuşma durumu teorisine dayan-
maktadır. İdeal konuşma durumunda tüm konuşmacılar eşit haklara sa-
hiptirler, zorlama yoktur. Böyle bir durumda ancak “herkesin isteyebile-
ceği” emirler, normlar vb. üzerinde bir uzlaşmanın mümkün olacağı açık-
359
tır. Habermas’ın dediği gibi, normlar aslında ihtiyaçların karşılanma-
360
sının veya çıkarların gözetilmesinin imkanlarını düzenlemektedir.
“Herkesin isteyebileceği” bir norm, o normun her bireyin ihtiyaçlarının
karşılanmasına yönelik olan sonuçlarının ve yan sonuçların herkes tara-
361
fından kabul edilebileceği bir normdur.

konusunda henüz net değildir. Ama, hukuk oluşturma sürecimizin koşullarının
rasyonel olması için tüm bu ilgi alanlarının dikkate alınması gerekmektedir.” J.
Esser, Vorverständnis und Methodenwahl in der Rechtsfindung, 2. Aufl.
Frankfurt a. M. 1970, S. 10 vd. (italikler bana ait)
356 J. Habermas, a.g.e., S. 251.
357 J. Habermas, Legitimationsprobleme im Spätkapitalismus, S. 149.
358 Bkz. yukarıda S. 85 vd., S. 118 vd.
359 J. Habermas, a.g.e., S. 148.
360 J. Habermas, Wahrheitstheorien, S. 251.
361 Krş. J. Habermas, Legitimationsprobleme im Spätkapitalismus, S. 148 vd.: “Eği-
timli irade ‘ussal’ olarak adlandırılabilir. Çünkü söylemin ve müzakere durumu-
nun şekli özellikleri, bir uzlaşmanın ancak uygun şekilde yorumlanmış genelleş-
tirilebilir olan çıkarlar yoluyla gerçekleşebileceğini yeterli olarak garanti eder.

139