Page 65 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

46 2. Ahlaki Yargıların Rasyonelliği

2.2.4 Pratik İfadelerin Kuramsal Anlamı: Mantıksal/Dilsel
Rasyonellik, Esas/Destekleyici Rasyonellik ve Söylemsel
Rasyonellik

Pratik ifadelerin kuramsal anlamının önemli bir bileşeni, aşağıda verildiği gibi daha
genel ve soyut bir şekilde karakterize edilebilir.
Ahlaki değer ifadeleri ve norm belirleyen ifadeler, bazı duygularla ilgili anlamlara
sahip olmalarına ve eylem nedenleri oluşturmalarına rağmen çeşitli koşullar ahlaki
muhakemenin keyfiliğini sınırlamaktadır.
1. Ahlaki bir ifade genellikle belirli bir dizi öncülün mantıksal olarak doğru bir sonucu
olarak sunulabilir. Bu öncüllerin (a) dilsel olarak düzgün ve (b) mantıksal olarak
uyumlu olup olmadığı da sorgulanabilir.
2. Ayrıca öncüllerin yeterince tutarlı olup olmadığı da sorgulanabilir.
3. Son olarak, farklı bireyler ahlaki soruları tarafsız ve objektif şekilde tartışabilirler.
Kısacası, ahlaki ifadeler rasyonel olarak haklı çıkarılabilir.
Hem felsefeciler hem de hukukçular son zamanlarda rasyonelliğe artan bir ilgi göster-
mektedirler. Bununla birlikte, rasyonellik kavramı hem muğlak hem de çok farklı alan-
lara uygulanabilmektedir. Tümdengelimsel rasyonellik, tümevarımsal rasyonellik, genel
olarak bilimsel rasyonellik, eylemlerin rasyonelliği, hedef rasyonelliği, norm rasyonel-
lik, sistem rasyonelliği, etik rasyonellik, hukuki rasyonellik, rasyonel muhakeme vb.den
bahsedilebilir. Bu çalışmada, ahlaki ve hukuki sonuçlarının yanı sıra pratik sonuçlarına
özellikle dikkat ederek rasyonel muhakemeyi, diğer bir deyişle sonuçların rasyonelliğini
tartışacağım.
Rasyonelliğin üç farklı gereksinimi arasında ayrım yapılabilir. Bu gereksinimler genel
olmakla birlikte belirsizdir. Rasyonellik ölçütlerini kesin, içerik açısından zengin ve
genel olarak geçerli şekilde tanımlamak niyetinde değilim. Somut durumlarda belirli
sonuçların ne kadar rasyonel olduğunu, yalnızca ahlaki söylem gösterebilir. Bu çalışma,
yalnızca bazı rasyonel ahlaki ve hukuki muhakeme örnekleriyle bağlantılı kavramsal ve
felsefi sorunları ele almaktadır.
Bir sonucun mantıksal/dilsel rasyonelliği (karşılaştırma için: Aarnio 1987, 189), bu
sonucun:
1. mantıksal olarak bir dizi öncülü takip ettiği ve
2. bu öncüllerin mantıksal olarak uyumlu ve dilsel olarak doğru olduğu anlamına gelir.
Mantıksal/dilsel rasyonellik asgari bir gereksinimdir. Tutarsız veya dilsel olarak yan-
lış öncüllere dayanan bir “gerekçe” elbette değersizdir.
Mantık, doğrulukları yalnızca biçimleri yani kavramlara bağlı olan çıkarımları içerir; örneğin
“eğer bir kişi evliyse, o zaman bu kişi bekâr değildir” çıkarımı, “eğer...o zaman” ve “değil” gibi
mantıksal kelimelerin anlamı nedeniyle doğrudur. Doğruluk değeri olmayan normlar veya değer
ifadeleri arasında çıkarımsal bağlantı kurulmuş olsa dahi, bu tür tüm çıkarımların mantıklı oldu-
ğunu varsayıyorum.
Esas veya destekleyici rasyonellik, rasyonelliğin temel fikrini, amacını oluşturur. Bir so-
nucun mükemmel bir esas/destekleyici rasyonelliğe sahip olması, mantıksal olarak yüksek